W czeskiej historii daty zakończone ósemką mają szczególne znaczenie. Rok 2018 jest więc okazją aby przypomnieć rocznice ważnych wydarzeń XX wieku z lat 1918, 1938, 1948 i 1968. Te daty w znaczący sposób przeplatały się również z biografią Formana. Jak wspominał, w 1938 roku, w rodzinnym Čáslaviu po raz pierwszy odwiedził kino, obejrzał niemą wersję opery „Sprzedana narzeczona” i uległ magii ruchomych obrazów. Były to zarazem czasy Układu Monachijskiego i utraty przez Czechosłowację części terytorium, a postępująca agresja III Rzeszy doprowadziła w końcu do wybuchu II wojny światowej, w której zginęli rodzice Formana. Rok 1948 oznaczał w Czechosłowacji początek komunistycznego reżimu, a w sztuce – wprowadzenie doktryny socrealizmu, przeciwko której w latach 60. buntowali się twórcy nowej fali. Forman nakręcił wtedy m.in. „Czarnego Piotrusia”, „Miłość blondynki” i najbardziej odważny obraz – satyryczną komedię „Pani się, moja panno”. Film trafił do kin tylko na kilka tygodni, a po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, został zakazany.

Rok 1968 jest chyba najbardziej symboliczną datą w biografii Formana, oddziela dwa etapy jego twórczości. Reżyser przebywał wtedy na Zachodzie, w obliczu wydarzeń w kraju zdecydował się przedłużyć swój służbowy pobyt w Stanach Zjednoczonych, który po ukończeniu filmu „Odlot” (1971) zmienił się w emigrację. Pięć Oscarów za „Lot nad kukułczym gniazdem” (1975) i osiem za „Amadeusza” (1984) uczyniło z niego najbardziej znanego czeskiego reżysera w historii. Sukces tego drugiego filmu był tak duży, że nie mogła go przemilczeń nawet komunistyczna władza w Czechosłowacji. Miloš Forman zmarł 13 kwietnia 2018, w roku zakończonym cyfrą numer 8. Na ten rok przypada okrągła 50-ta rocznica Praskiej Wiosny, z tej okazji przygotowaliśmy szereg wydarzeń nawiązujących do twórczości Formana. Jedna z debat w ramach cyklu „Kultura zmasakrowana” będzie dotyczyła kina i tzw. „czechosłowackiego filmowego cudu”. O przyjaźni z Formanem i wspólnych planach ekranizacji powieści „Tchórze” w książce „Wszyscy ci wspaniali chłopcy i dziewczyny” pisze Josef Škvorecký.Premiera polskiego przekładu przygotowanego przez Wydawnictwo Pogranicze oraz Kino na Granicy odbędzie się podczas 20 edycji. Wreszcie w programie filmowym nie mogło w tym roku zabraknąć dwóch Formanowskich arcydzieł – „Amadeusza” i „Pali się, moja panno”.

Mikołaj Góralik