Urodził się w 1929 roku w Brnie, do którego przez całe życie z sentymentem powracał. To właśnie swojemu rodzinnemu miastu ostatecznie powierzył gromadzone przez całe życie literackie zbiory, obecnie tworzące Bibliotekę Milana Kundery. Otwarta została kilka miesięcy temu, w dniu 94. urodzin pisarza.

Studiował na Uniwersytecie Karola w Pradze oraz na praskiej FAMU, gdzie później przez pewien czas wykładał (jedną z jego studentek była wówczas późniejsza tłumaczka Nieznośnej lekkości bytu oraz wybitna reżyserka, od lat związana z Kinem na Granicy – Agnieszka Holland). Po krótkim epizodzie członkostwa w Komunistycznej Partii Czechosłowacji – do którego ironicznie odniósł się w powieści Żart – stał się twarzą opozycji antykomunistycznej i aktywnym uczestnikiem Praskiej Wiosny.

W 1975 wyemigrował do Francji, gdzie pozostał już do końca życia. Rozgoryczony krytyką, która spotkała go ze strony rodaków, nigdy nie wrócił na stałe do ojczyzny. Przez wiele lat również nie zgadzał się na przekłady swoich dzieł pisanych po francusku na język czeski. Otwarcie Biblioteki Milana Kundery – jak się okazało, zaledwie na kilka miesięcy przed śmiercią pisarza – przez wielu było postrzegane jako symboliczne pojednanie.

Czeski czy francuski?

Milan Kundera znany jest ze swoich powieści – przede wszystkim kultowej Nieznośnej lekkości bytu – ale również znakomitej twórczości eseistycznej. Jego esej Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej to jeden z najważniejszych tekstów poświęconych tożsamości Europy Środkowej. Opublikowany w 1984 roku w „The New York Review of Books“, uświadomił zachodnim odbiorcom, jak silne są związki krajów środkowoeuropejskich z kulturą Zachodu.

Częstym tematem dyskusji była tożsamość Kundery – czy jest bardziej pisarzem czeskim czy francuskim? Na uroczystości otwarcia Biblioteki Milana Kundery ambasador Francji w Czechach Alexis Dutertre trafnie skomentował tę kwestię: „Jest najbardziej francuskim z czeskim pisarzy i najbardziej czeskim z francuskich; dzięki tej podwójnej przynależności jest też pisarzem prawdziwie europejskim”.

Pisarz, komentator, patron

Na Kinie na Granicy wielokrotnie prezentowaliśmy filmy związane z twórczością Milana Kundery – m.in. Żart Jaromila Jireša czy powstały dwa lata temu dokument Miloslava Šmídmajera Milan Kundera: od żartu do nieistotności. Jako wybitny środkowoeuropejski intelektualista, literat i komentator patronował jednak naszemu przeglądowi od samego początku. Choć odszedł, jego idee – niektóre wciąż boleśnie aktualne – będą nam nadal towarzyszyć.

[Anna Maślanka]
[Fot. Elisa Cabot / Wikimedia Commons]